Η Συνέντευξη του Καθηγητή Κ. Αντώνη Μέντη από την συντάκτρια Μαλαματίνη Ευμορφίλη, με θέμα: προτάσεις για βιβλία, ποιητικές συλλογές και ταινίες στο πλαίσιο « ΜΕΝΟΥΜΕ ΣΠΙΤΙ» και επιστημονική θεώρηση για τα οφέλη της Μουσικής !
Ο Αντώνης Μέντης είναι Διπλωματούχος Καθηγητής Βυζαντινής και Εκκλησιαστικής Μουσικής, απόφοιτος του Παιδαγωγικού Τμήματος και της Θεολογικής σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.
Η παρούσα συνέντευξη έχει στο επίκεντρο της ανάλυσης, Έργα ποιητών, φιλοσόφων και συγγραφέων, όπως επίσης και υπέροχους Ελληνικούς προορισμούς ιστορικής σημασίας που αξίζει να επισκεφθούμε! Κλείνει αυτή η όμορφη συζήτηση με τα οφέλη της Μουσικής.
– Κύριε Μέντη τί ήταν αυτό που σας έκανε να ασχοληθείτε επαγγελματικά με τη Μουσική, τη Θεολογία και τη Ποίηση ;
Α.Μ.: Ασχολήθηκα με τη θεολογία, καθότι από μικρός είχα εκκλησιαστικά βιώματα. Στο επίπεδο όμως της επιστήμης, σε ώριμη ηλικία, Την σπούδασα καθώς θεωρώ πως η θεολογία περικλείει μέσα της όλες τις επιστήμες. Φανταστείτε έναν μεγάλο κύκλο που μέσα του έχει μικρότερους… Την φιλοσοφία, την κοινωνιολογία, την ψυχολογία. Όλες τις επιστήμες του επιστητού! Αυτή είναι η θεολογία. Πάνω απ’ όλα όμως είναι τρόπος ύπαρξης, είναι στάση ζωής!
Για τη μουσική: αν γεννιόμουνα ξανά, Μουσικός θα γινόμουν, καθώς τα πάντα στη ζωή είναι μουσική. Εν αρχή ην ο ήχος, και όχι το φως. Διότι από την κύηση μας ακόμα, το μόνο βέβαιο είναι ότι ακούμε. Ακούμε τα πάντα. Και όλα Στην φύση, στη ζωή, στο σύμπαν είναι ουσιαστικά, μουσική. Η Ίδια η ζωή είναι μουσική.
Όσον αφορά στην ποίηση. Και η ποίηση είναι ζωή, έρχεται να καταγράψει τη ζωή. Γεννιέται εύλογα συνεπώς το ερώτημα, τι έχει να δώσει σήμερα η ποίηση σε ένα μικρόψυχο καιρό; Για να απαντηθεί, θα πρέπει να δούμε πρώτα τι είναι η ποίηση. Είναι καταγραφή εικόνων και συναισθημάτων; Της χαράς, της λύπης, των οραμάτων, της αγωνίας; Συνδέεται με την φιλοσοφία; Προσπαθεί να δώσει απαντήσεις στα υπαρξιακά πανανθρώπινα ερωτήματα; Ένας ποιητής είναι μόνο ο απόμακρος, ο ονειροπόλος, ο μοναχικός ταξιδιώτης; Ή είναι και ο φύλακας της αλήθειας; Ο ομότεχνος του θεού, ο αιώνιος αναζητητής, Το δακτυλικό αποτύπωμα του; (η εικόνα του θεού). Είναι, κατά τη γνώμη μας όλα αυτά!
Έτσι, υπό αυτή τη θεώρηση, ένας ποιητής είναι και θεολόγος αλλά και μουσικός! Θα έλεγα όμως, ότι ασχολήθηκα με την ποίηση, για όλα όσα προανέφερα, Αλλά και για κάτι ακόμα. Για την θυσία της φυγής που σου προσφέρει, καθώς Δραπετεύεις από τη λυπηρή πραγματικότητα, στη χαρά της φαντασίας. Άρα αυτά τα τρία όπως αναφέραμε, θεολογία, μουσική και ποίηση, υπό αυτή τη θεώρηση, και τα τρία είναι ζωή και ίσως να μην ορίζονται καθώς είναι τρόπος ύπαρξης. Είναι στάση ζωής! Δεν ορίζονται, απλά αναγνωρίζονται!
– Θα ήθελα να μας αναφέρετε τρεις αγαπημένους σας Ποιητές και δύο λόγια για τον καθένα, όπως επίσης κι από ένα έργο τους που μας προτείνετε να διαβάσουμε.
Α.Μ.: Έχουμε πολλούς και μεγάλους ποιητές στη χώρα μας. Η ερώτηση σίγουρα είναι περιοριστική, Καθώς μου ζητάτε μόνο τρεις! Θα περίμενε κανείς να αναφερθώ στους μεγάλους μας ποιητές. Στο Σολωμό, στον Παλαμά, στον Καβάφη και στους πιο σύγχρονους τον Ελύτη, τον Σεφέρη, τον Ρίτσο, τον Καζαντζάκη, τον Βρεττάκο. Σίγουρα υπάρχουν κι άλλοι πολλοί που αυτή τη στιγμή δεν τους αναφέρω. Θα εστιάσω όμως σε τρεις ποιητές που ενδεχομένως να μην είναι και τόσο γνωστοί. Οι δύο τουλάχιστον εξ αυτών. Αρχικά θα αναφέρω τον Κώστα Χατζόπουλο.
Ο Κώστας Χατζόπουλος είναι ένας έξυπνος, ανυπότακτος, ζωηρός, διαχυτικός άνθρωπος, που με την ποίηση του ουσιαστικά προσπαθεί να δώσει «εικόνες» της ζωής. Τα μηνύματά του πανανθρώπινα και επικαιρικά, αλλά και Επαναστατικά. Άλλωστε γράφει και ένα έργο του ο «αντάρτης». Ένα χαρακτηριστικό του ποίημα το οποίο προτείνουμε να διαβαστεί είναι το «Ας τη βάρκα..». Στη συνέχεια θα ανέφερα τον Κώστα Καρυωτάκη.
Ο Καρυωτάκης είναι μια παρεξηγημένη προσωπικότητα. Παρότι θα μπορούσαμε να πούμε Ότι ο ίδιος είναι ένα ολόκληρο ρεύμα, μια ολόκληρη ποιητική σχολή. Είναι ο κατ’ εξοχήν πεσιμιστής, απαισιόδοξος, ο όποιος οδηγείται στο απονενοημένο διάβημα, καταδεικνύοντας την τραγικότητα της ανθρώπινης ύπαρξης. Παρόλα όσα έχουν γραφτεί για το θάνατο του, ο Καρυωτάκης με τη στάση του, κάτι θέλει να μας πει. Αν ζούσε και σήμερα, το βέβαιο είναι πως και πάλι θα αυτοκτονούσε. Μόνο που θα το έπραττε για διαφορετικό λόγο. Από απέχθεια, (επιτρέψτε μου να χρησιμοποιήσω την έκφραση), αηδία, για τα όσα συμβαίνουν στο σύγχρονο κόσμο. Έχει γράψει αρκετά ποιήματα, αλλά ξεχωρίζει νομίζω η ποιητική συλλογή με τίτλο «Νηπενθή». Τρίτο θα ανέφερα τον Περικλή Γιαννόπουλο. Έναν ποιητή που ο πολύς ο κόσμος δεν τον γνωρίζει.
Ο Γιαννόπουλος μπορεί να χαρακτηριστεί ως ο προφήτης του ελληνισμού. Τα όσα έχει πει είναι πολύ επίκαιρα ακόμα και σήμερα. Φλογερός, πηγαίος, γνήσιος ελληνολάτρης! Αυτή η ελληνολατρεία του δεν είναι ιδεολόγημα. Απορρέει από μέσα του, φυσικά. Είναι ένας παθιασμένος, ονειροπόλος ποιητής, που κάλλιστα μπορεί να χαρακτηριστεί και «ως ένας ωραίος τρελός». Κάτι το οποίο ίσως έχουν και οι τρεις τους. Αυτό το οποίο όμως διαπνέει σίγουρα τους δύο τελευταίους, είναι ο κοινός τους θάνατος. Και ο Περικλής Γιαννόπουλος, επιλέγει την Αυτοχειρία. Με το θάνατο του θέλει κι αυτός κάτι να μας πει. Ίσως αυτό που μας λέει και ο μεγάλος μας εθνικός ποιητής, αυτό που αναφέρουν οι αρχαίοι: «επί ξηρού ακμής»! Ο Γιαννόπουλος ως αληθινός ιδεαλιστής και ονειροπόλος δε μας μιλά με λόγια, αλλά με πράξεις! Μας Βροντοφωνάζει για τη σχέση της ηδονής του έρωτα, με την ηδονή του θανάτου!
Εάν είχα την δυνατότητα θα καταδείκνυα και έναν άλλο ποιητή, όχι Έλληνα, τον Μπωντλαιρ, ο οποίος με την ποίηση του είναι ο εισηγητής της υπαρξιακής οδύνης του ανθρώπου. Και οι τρεις αυτοί που ανέφερα έχουν κάτι μοναδικό. Είναι αληθινοί! Η ποίηση τους είναι σταθμός, είναι ζωή, είναι στάση και πράξη ζωής. Αυτό το οποίο αναφέρει ο Ελύτης για την ποίηση: «Η ποίηση δεν είναι άλλο από πηγή αθωότητας, γεμάτη από επαναστατικές δυνάμεις». Η ποίηση και των τριών αυτών, που σαν καταγραφείς διακηρύσσουν την αληθινή ζωή, έρχεται ουσιαστικά να καταγράψει την αλήθεια της ζωής, ως απάντηση στο αναπάντητο γεγονός του θανάτου!
– Τρεις αγαπημένοι φιλόσοφοι και από ένα υπέροχο έργο τους που αξίζει να μελετήσουμε.
Α.Μ.: Θα μπορούσα να αναφέρω πολλούς Έλληνες φιλοσόφους παλαιότερους και σύγχρονους. Δόξα τω Θεώ η Ελλάδα ως η χώρα της φιλοσοφίας έχει αρκετούς. Όμως, η ερώτηση είναι περιοριστική. Σίγουρα δεν θα ήθελα να αδικήσω κάποιους. Ωστόσο ξεχωρίζω για το ρηξικέλευθό του πνεύματος τους τον Στέλιο Ράμφο, τον Χρήστο Γιανναρά, και τον πατέρα Φιλόθεο Φάρο.
Μερικά βιβλία τα οποία είναι έργα τους:
– Δύο σεβαστά βιβλία και μια κριτική για το καθένα, ώστε να έχουμε υπόψιν τί μπορούμε να αναζητήσουμε να διαβάσουμε αυτές τις μέρες.
Α.Μ.: Είναι δύσκολο να επιλέξεις δύο βιβλία μεταξύ εκατοντάδων ή και Χιλιάδων ακόμα. Εν πάση περιπτώσει θα αναφερθώ σε δύο έργα παγκόσμιας εμβέλειας. Το πρώτο βιβλίο που θα πρότεινα είναι οι «Άθλιοι» του Ουγκό. Γνωστό σε όλους μας έστω κι από τον Τίτλο. Στο έργο αυτό εξετάζεται διεξοδικά η φύση του καλού και του κακού. Ο πρωταγωνιστής επανεξετάζει τον εαυτό του με βάση την κοινωνία, ενώ ταυτόχρονα οι πράξεις του ήρωά μας, εξετάζονται με βάση την ηθική, τη φιλοσοφία, το νόμο και τη θρησκεία. Επιπλέον μια άλλη πτυχή την οποία προβάλλει είναι η αντιπαραβολή της φύσης του έρωτα, με την οικογενειακή αγάπη.
Το δεύτερο έργο που θα προτείνω είναι γνωστό σε όλους μας από τα παιδικά μας χρόνια. Πρόκειται για το Δον Κιχώτη του Θερβάντες. Νομίζω ότι δεν χρειάζονται συστάσεις. Το βέβαιο είναι ότι ο Δον Κιχώτης ξεπέρασε κατά πολύ τα όρια του λογοτεχνικού ήρωα. Έγινε δηλαδή έννοια. Επειδή ο ήρωας του Θερβάντες είναι ο ιδαλγός, ο συνειδητός πολίτης! Έτσι, ο Δον Κιχώτης δεν είναι απλώς ένα ψυχαγωγικό ανάγνωσμα. Είναι λογοτεχνική άποψη και πάνω απ’ όλα κατάθεση καλλιτεχνικής και ιδεολογικής πρωτοπορίας. Μιλάμε συνεπώς, για «Δονκιχωτισμό». Ο Δον Κιχώτης είναι το Παγκόσμιο σύμβολο της «τρέλας» και του ασυμβίβαστου ρομαντισμού. Γι αυτό και δεν έχει ξεπεραστεί παρά τα τετρακόσια χρόνια που έχουν περάσει. Ο συγγραφέας με αυτό το έργο εκθειάζει κάθε λογική αγνότητα, την Οιανδήποτε ηθική ακεραιότητα, που φτάνει σε τέτοια υπερβολή, ώστε να γίνεται ανοησία.
Αν και είναι δύσκολο να κατανοήσουμε ποια πραγματικότητα είναι αληθινή, του Δον Κιχώτη ή των άλλων, δεν είναι καθόλου δύσκολο να κατανοήσουμε ποια πραγματικότητα είναι ισχυρή. Γι’ αυτό και ο Θερβάντες μετατρέπει την κωμωδία σε δράμα, κάνοντας το γέλιο πικρό. Το πράττει, Θέλοντας ουσιαστικά να αντισταθεί, σε ένα ολόκληρο λογοτεχνικό ρεύμα της εποχής του, καταδικάζοντας το στην γελοιότητα. Αυτό της ιπποτικής μυθιστοριογραφίας. Το έργο του είναι η συντριβή του εαυτού του. Της οδυνηρής πραγματικότητας και του καλλιτεχνικού αδιεξόδου του, καθώς είναι αναγκασμένος να προσαρμοστεί σε νόμους που πολλές φορές δεν ορίζει και δεν αποδέχεται, χάρη της εμπορικότητας! Αυτό συμβαίνει και σήμερα.
Αξίζει εδώ να αναφερθούμε και στο ποίημα του Καρυωτάκη «ΔΟΝ ΚΙΧΩΤΕΣ». Και τα δύο λοιπόν αυτά βιβλία έχουν να μας πουν πολλά στις μέρες μας!
– Δύο αξιόλογες ταινίες που αξίζουν να δούμε αυτές τις μέρες.
Α.Μ.: Σίγουρα θα μπορούσα να δώσω αρκετούς τίτλους ταινιών. Αναφερόμαστε προφανώς σε Ξενόγλωσσες ταινίες… Μερικές απ’ αυτές θα ήταν:
- Οι Γέφυρες του Μάντισον.
- Θα σε περιμένω πάντα (Αν και δεν είναι δόκιμη η μετάφραση).
- Η κλέφτρα των βιβλίων.
- Έρωτας στα χρόνια της χολέρας.
- Μια επικίνδυνη μέθοδος.
Θα σταθώ στις δύο πρώτες ταινίες, οι οποίες τρόπον τινά μπορεί να χαρακτηριστούν ως ρομαντικές. Δεν είναι όμως ακριβώς και έτσι.
Η πρώτη ταινία μας δείχνει την μαγεία του πάθους και του έρωτα, χωρίς να ξεχνάει όμως ο σεναριογράφος και τους φραγμούς της Λογικής. Η ταινία διαπραγματεύεται τη ζωή μιας συνηθισμένης γυναίκας που ζει το πάθος και καλείται να πορευτεί σε έναν άλλο τρόπο ζωής, σε έναν άλλον τρόπο ύπαρξης και να επιλέξει πως θα πράξει! Τελικά, με βάση την τροπή δεν έχει την μαγεία του απροσδόκητου και του ξεχωριστού! Σε αντίθεση με την άλλη ταινία, που αναφέρω και η οποία δεν είναι απλά μια ιστορία για τον αιώνιο έρωτα, είτε την δεις ως ένα συγκινητικό ρομάντζο είτε κυνικά. Στην πραγματικότητα είναι μια δραματική ιστορία που θέλει να δείξει ότι η αγάπη μπορεί να ξεπεράσει τα πάντα. Στην προκειμένη περίπτωση υπάρχει και το απρόβλεπτο και το απροσδόκητο και το ξεχωριστό.
Θα έβαζα ως δεύτερη «έρωτας στα χρόνια της χολέρας» μια και είναι αρκετά επίκαιρη, λόγω της πανδημίας που βιώνουμε, αλλά θεωρώ ότι αυτές που αναφέρω έχουν να πουν αρκετά στον τηλεθεατή!
– Αγαπημένοι Ελληνικοί προορισμοί ιστορικής σημασίας που αξίζει να επισκεφθούμε.
Α.Μ.: Η χώρα θα μας έχει πάρα πολλά όμορφα μέρη. Θα μπορούσαμε να προτείνουμε αρκετούς προορισμούς και μάλιστα ιστορικής σημασίας. Επειδή όμως, τυγχάνει να είμαι από τη Λακωνία και δεν το κρύβω ότι είμαι και τοπολάτρης, θα περιοριστώ και θα αναφέρω μέρη της ιδιαίτερης πατρίδας μου, αρχικά. Θα πρότεινα λοιπόν Την Μονεμβασιά ως πρώτο προορισμό. Αυτή τη καστροπολιτεία που μας θυμίζει άλλες εποχές. Στη συνέχεια ένα άλλο μέρος της Λακωνίας, το Μυστρά. Εκεί ίσως, με την επίσκεψη μας να θυμηθούμε λίγο την Ιστορία μας κατά τους βυζαντινούς χρόνους.
Δεν θα απομακρυνθώ πολύ, θα μείνω στην Πελοπόννησο. Εξακολουθώ να φέρομαι τοπολατρικά. Στη συνέχεια θα πρότεινα λοιπόν ως προορισμό το Ναύπλιο και το Μπούρτζι. Την φυλακή του Κολοκοτρώνη. Στιγμές από την νεότερη Ελλάδα, καθώς δίχως το γέρο του Μοριά, δεν θα υπήρχε η Ελλάδα. Κατόπιν ένας άλλος προορισμός θα μπορούσε να είναι το θέατρο της Επιδαύρου μαζί με τις Μυκήνες. Ως μουσικός δεν μπορώ να αγνοήσω την δραματουργική τέχνη και την σπουδαιότητα των Αρχαίων τραγωδών μας, οι οποίοι τόσα πολλά έχουν προσφέρει σε ολόκληρη την ανθρωπότητα.
Τέλος, Θα πρότεινα την αρχαία Ολυμπία επειδή φέτος θα είναι η πρώτη φορά που δεν θα κάνουμε ολυμπιακούς αγώνες, λόγω μιας πανδημίας και που σίγουρα οι ολυμπιακοί αγώνες που ξεκίνησαν από την Ελλάδα, από την αρχαία Ολυμπία έχουν να πουν πολλά σε όλους τους λαούς του κόσμου. Οι προορισμοί αυτοί Συγκεφαλαιώνουν ιστορικά την Ελλάδα. Αρχαία εποχή, βυζαντινοί Χρόνοι, νεότερη Ελλάδα. Αλλά και καλλιτεχνικά, πνευματικά. Δραματική τέχνη, πνευματικά έργα καθώς και το ιδεώδες του Αθλητισμού.
– Τα κύρια οφέλη της Μουσικής για τον άνθρωπο, με μια δική σας επιστημονική θεώρηση κύριε Μέντη και λόγο των σπουδών σας, ώστε να κλείσουμε τη συνέντευξη.
Α.Μ.: Για τα οφέλη της μουσικής στον άνθρωπο, θα μπορούσαμε να μιλάμε ώρες ατελείωτες. Επιγραμματικά και πολύ συνοπτικά θα αναφερθώ σε μερικά από αυτά. Η μουσική θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως το φάρμακο της ζωής. Το καλύτερο φάρμακο, για την ψυχή και για το σώμα του ανθρώπου. Είναι βέβαιον και αποδεδειγμένο από πολλές έρευνες, το πόσο ευεργετικά δρα η μουσική στον εγκέφαλο και κατ’ επέκταση στο σώμα, στο μυαλό, στην καρδιά και στην ψυχή. Μπορούμε να πούμε ότι καθαρίζει τα πάντα. Είναι το απόλυτο καθαρτήριο! Θα Δανειστώ μία φράση από τα ομηρικά έπη: «Το Νηπενθές τ άχολον τε, κακών επίληθον απάντων».
Μια και έχουμε άλλωστε μιλήσει για ποίηση, και ένα μέρος της φράσης αυτής, απετέλεσε τον τίτλο ποιητική συλλογής. Η μουσική είναι αυτή που διώχνει την θλίψη, το γιατρικό κάθε ψυχής που δρα καταλυτικά επί της λήθης! Αυτό μας λέει ουσιαστικά και ο Όμηρος! Δε χρειάζεται λοιπόν να αναζητούμε φάρμακα, ακόμα και σήμερα για την ψυχή μας. Το φάρμακο είναι μόνο ένα. Η μουσική που μας αρέσει! Είμαστε κουρδισμένοι στη μουσική, καθώς όλα είναι μουσική. Το σύμπαν είναι μουσική. Αξίζει να σημειώσουμε ότι μέχρι τη στιγμή που θα γεννηθούμε, έχουμε ακούσει 28 εκατομμύρια φορές τους χτύπους της καρδιάς της μητέρας μας. Εν αρχή λοιπόν είναι ο ήχος, όπως προείπαμε. Μήτε το φως, μήτε ο λόγος. Το πόσο βοηθούν λοιπόν οι ενδομήτριοι ήχοι στην ανάπτυξη του εγκεφάλου; Αυτό έρχονται σήμερα να το πουν πολλές έρευνες. Αλλά και αργότερα, κατά την παιδική μας ηλικία είναι κι αυτό εξακριβωμένο το πόσο βοηθά η μουσική στην ανάπτυξη του εγκεφάλου.
Συγκεκριμένα μετά τα έξι, επτά μας χρόνια, τα παιδιά που ασχολούνται με τη μουσική αναπτύσσουν για δυναμική Ευφυΐα. Δεν θα αναφερθώ σε λεπτομέρειες και το πως γίνεται. Είναι όμως βέβαιο, πως δημιουργεί πάμπολλες συνάψεις μεταξύ δεξιού και αριστερού Ημισφαιρίου του εγκεφάλου. Το αποτέλεσμα είναι αυτό που προαναφέραμε.
Είναι επίσης βέβαιο το πόσο βοηθά η μουσική, συγκεκριμένα κάποια είδη της μουσικής, στο αυτόνομο νευρικό σύστημα. Εφόσον λοιπόν αντιλαμβανόμαστε ότι η μουσική συντελεί στην καλή αναπνοή, στο καλό κυκλοφορικό σύστημα, στην σωστή λειτουργία της καρδιάς, στην Ισορροπία του νευρικού μας συστήματος είναι βέβαιο ότι Επιφέρει τη «συμφωνία» με τον ίδιο μας τον εαυτό! Επέρχεται μια εσωτερική αρμονία, η λεγόμενη «απαρτίωση». Είναι αυτό το οποίο αναφέρει η ψυχολογία, ως αυτοεκτίμηση! Η απόλυτη ισορροπία, η απόλυτη αρμονία με το βαθύτερο «είναι» μας. Σώμα, ψυχή, μυαλό, καρδιά στην απόλυτη τους ισορροπία!
Αυτές μπορούμε να πούμε σε αδρές γραμμές ότι είναι οι ευεργεσίες της μουσικής, χωρίς περαιτέρω επιστημονικές αναλύσεις!
