To εντυπωσιακό κυκλικό κτίσμα, η Ροτόντα στην Θεσσαλονίκη, συγκαταλέχθηκε στα μνημεία παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO το 1988. Το 2015, το εμβληματικό μνημείο άνοιξε τις πόρτες του και πάλι για το κοινό, ύστερα από δεκαετίες αναστηλωτικών και στερεωτικών εργασιών μετά τις σοβαρές ζημιές που υπέστη από τον μεγάλο σεισμό του 1978.
Η Ροτόντα φιλοξένησε τρεις θρησκείες το αρχαίο Δωδεκάθεο, τον Χριστιανισμό και τον Μωαμεθανισμό, ενώ υπήρξε μητρόπολη της Θεσσαλονίκης από το 1524 έως το 1591.
Πρόκειται για το αρχαιότερο μνημείο της πόλης της Θεσσαλονίκης, μαζί με την Καμάρα. Χτίστηκε στα χρόνια του Καίσαρα Γαλερίου γύρω στα 306 μ. Χ., με την αρχική του χρήση να είναι ακόμη ασαφής. Κάποιοι εικάζουν πως χτίστηκε ως ναός του Δία ή του Κάβειρου, ενώ είναι επίσης πιθανό, το κτίριο να προοριζόταν για Μαυσωλείο του αυτοκράτορα Γαλερίου, το οποίο τελικά δεν χρησιμοποιήθηκε ποτέ, αφού ο Γαλέριος πέθανε και τάφηκε μακριά από τη Θεσσαλονίκη.
Η μετατροπή της Ροτόντας σε χριστιανικό ναό, αφιερωμένο πιθανότατα στους Ασωμάτους ή Αρχαγγέλους, συντελέστηκε στη διάρκεια των παλαιοχριστιανικών χρόνων, άγνωστο πότε ακριβώς. Το μεγαλοπρεπές οικοδόμημα έχει ύψος 29,80 μέτρα, διάμετρο 24,50 μέτρα και το πλάτος των τοίχων φτάνει τα 6.30 μ. Ο μεγάλος κυκλικός ναός, είναι χτισμένος με πλίνθους, στεγάζεται με κεντρικό θόλο και εντάσσεται μέσα σ’ έναν περίβολο. Το κάτω τμήμα του εσωτερικού τοίχου διαμορφώνεται σε οκτώ ορθογώνιες κόγχες με καμάρες που διακοσμούνται από ψηφιδωτά.
Το εσωτερικό του μνημείου εντυπωσιάζει με τη αίσθηση που δίνει ο μεγάλος χώρος με τον τεράστιο τρούλο. Εκτός από την αρχιτεκτονική του μνημείου, η εκπληκτική ποιότητας διακόσμηση από τα ψηφιδωτά, μαρτυρά τις παλαιοχριστιανικές επιρροές. Στον θόλο αναπτύχθηκαν ψηφιδωτές συνθέσεις, οι οποίες ιεραρχούνται σε τρεις ζώνες και είχαν ως θέμα την εμφάνιση του Χριστού στον κόσμο, ως Ουράνιου Βασιλέα.
Η Ροτόντα υπήρξε Μητρόπολη της Θεσσαλονίκης από το 1524 έως το 1591, μετά την μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε μουσουλμανικό τέμενος. Κατά την διάρκεια της Οθωμανικής κατάκτησης (1430-1912) παρέμεινε γνωστή ως Παλαιά Μητρόπολη.
Το 1590 ο Σεΐχης Σουλεϊμάν Χορτατζής Εφέντης μετέτρεψε την Ροτόντα σε μουσουλμανικό τέμενος. Ο τάφος του δερβίση Σουλεϊμάν βρίσκεται στον ταφικό περίβολο έξω από το ιερό βήμα της Ροτόντας. Στο κτίριο προστέθηκε μιναρές, που είναι και ο μοναδικός που ακόμα στέκει όρθιος στην πόλη. Με την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης το 1912, όλοι οι μιναρέδες γκρεμίστηκαν. Ωστόσο, ο συγκεκριμένος μιναρές, παρά το γεγονός ότι παρέμεινε, υπέστη ζημιές από τους σεισμούς που έχουν γίνει στη πόλη.
Κατά τη μετατροπή της Ροτόντας σε μουσουλμανικό τέμενος, όλες οι εικόνες και τα κειμήλια μεταφέρθηκαν στο εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου, που βρίσκεται ακόμη επί της οδού Αποστόλου Παύλου. Μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης αποδόθηκε στη χριστιανική λατρεία. Το 1917 ακολούθησαν εργασίες για την μετατροπή του ναού σε «Μακεδονικό Μουσείο», που τελικά δεν υλοποιήθηκε.
Τη Ροτόντα κοσμούσε από το 1912 μέχρι το 1955 σταυρός στον τρούλο, ο οποίος εκείνη τη χρονιά αφαιρέθηκε σε μια προσπάθεια να αναδειχθεί ως ρωμαϊκό μνημείο. Τότε περίπου απαγορεύτηκε και η τέλεση λειτουργίας εκεί.
Πηγές: «Η Ροτόντα του Αγίου Γεωργίου Θεσσαλονίκης – Αρχαιολογική έρευνα και αναστήλωση» του Ν.Κ. Μουτσόπουλου, εκδ. Κυριακίδη, 2013 / Υπουργείο Πολιτισμού / Βικιπαίδεια /
